واحد ایمنی در پیمانکاری (یا واحد HSE - Health, Safety, and Environment)

یکی از بخش‌های حیاتی در پروژه‌های عمرانی، صنعتی و پیمانکاری است که مسئولیت پیشگیری از حوادث، کاهش ریسک‌های شغلی و حفاظت از محیط‌زیست را بر عهده دارد.

وظایف اصلی واحد ایمنی در پیمانکاری:

1. طراحی و اجرای برنامه‌های ایمنی:

   • تدوین دستورالعمل‌های ایمنی متناسب با نوع پروژه.

   • نظارت بر اجرای مقررات ایمنی (OSHA, ISO 45001, قوانین ملی کار).

2. ارزیابی ریسک و شناسایی خطرات:

   • بازرسی محل کار و تشخیص عوامل خطر (مثل سقوط، برق‌گرفتگی، مواد شیمیایی).

   • ارائه راهکارهای کنترلی (مانند نصب نرده حفاظتی، تجهیزات حفاظت فردی).

3. آموزش پرسنل:

   • برگزاری دوره‌های آموزشی ایمنی برای کارگران و مدیران.

   • آموزش کمک‌های اولیه و واکنش به شرایط اضطراری.

4. نظارت بر تجهیزات و ابزار:

   • بررسی سلامت ماشین‌آلات و ادوات (جرثقیل، داربست، سیستم‌های الکتریکی).

   • اطمینان از استفاده صحیح از PPE (مثل کلاه ایمنی، دستکش، کفش ایمنی).

5. مدیریت حوادث:

   • ثبت و تحلیل حوادث به‌منظور پیشگیری از تکرار.

   • همکاری با سازمان‌های نظارتی (مثل وزارت کار، سازمان آتش‌نشانی).

6. حفاظت محیط‌زیست (HSE):

   • کنترل آلودگی‌های آب، خاک و هوا.

   • مدیریت پسماندهای خطرناک و بازیافت مواد.

مدارک و استانداردهای مورد نیاز:

• گواهینامه‌های معتبر: مانند NEBOSH, IOSH, HSE-MS.

• مطابقت با قوانین: قانون کار جمهوری اسلامی ایران، آیین‌نامه‌های حفاظت فنی.

چالش‌های واحد ایمنی در پیمانکاری:

• مقاومت کارگران در رعایت مقررات.

• کمبود بودجه برای تجهیزات ایمنی.

• فشار زمان‌بندی پروژه که ممکن است ایمنی را تحت‌الشعاع قرار دهد.

1. ساختار سازمانی واحد ایمنی در پیمانکاری

واحد HSE معمولاً زیرمجموعه مدیریت پروژه یا به صورت مستقل فعالیت می‌کند و شامل پست‌های زیر است:

• مدیر HSE (مسئول کلی برنامه‌ریزی و نظارت)

• کارشناس ایمنی (بازرسی، آموزش و اجرای دستورالعمل‌ها)

• کارشناس بهداشت حرفه‌ای (کنترل عوامل زیان‌آور مثل گردوغبار، صدا، مواد شیمیایی)

• کارشناس محیط‌زیست (پایش آلاینده‌ها و مدیریت پسماند)

• تیم امداد و نجات (آماده‌باش برای شرایط اضطراری)

2. چک‌لیست ایمنی در پیمانکاری (نمونه موارد کلیدی)

الف) ایمنی عمومی:

✅ استفاده از کلاه ایمنی، کفش ایمنی، دستکش و لباس کار توسط تمام پرسنل.
✅ نصب علائم هشداردهنده (مثل "ورود با کلاه ایمنی الزامی است").
✅ وجود کپسول‌های آتش‌نشانی در محل‌های پرخطر (انبارها، اتاق برق).
✅ بازرسی داربست‌ها، نردبان‌ها و سکوهای کار قبل از استفاده.

ب) ایمنی تجهیزات:

✅ بررسی سلامت جرثقیل‌ها، لیفتراک‌ها و ماشین‌آلات سنگین (گواهی بازرسی فنی).
✅ استفاده از سیستم قفل-تگ (Lockout/Tagout) هنگام تعمیرات دستگاه‌ها.
✅ نصب حفاظ (گارد) روی قطعات متحرک ماشین‌آلات.

ج) ایمنی برق:

✅ عایق‌بندی سیم‌های برق و جلوگیری از تماس با آب.
✅ استفاده از جریان الکتریکی زمین (ارتینگ) برای دستگاه‌ها.
✅ ممنوعیت استفاده از سیم‌های فرسوده یا وصله‌دار.

د) ایمنی حفاری و خاکبرداری:

✅ بررسی دیواره‌های گود برای جلوگیری از ریزش (شمع‌بندی یا مهاربندی).
✅ نصب نرده محافظ در اطراف گودال‌های عمیق.

3. فرم‌های مورد استفاده در واحد ایمنی

• فرم گزارش بازرسی روزانه (ثبت نقاط خطر، اقدامات اصلاحی).

• فرم ثبت حوادث (شرح حادثه، علت، اقدامات پیشگیرانه).

• فرم آموزش ایمنی (لیست حضور کارگران در دوره‌ها).

• فرم ارزیابی ریسک (JSA - Job Safety Analysis) برای هر فعالیت پرخطر.

4. استانداردهای بین‌المللی و داخلی مرتبط

• ISO 45001 (مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی).

• OSHA (اداره ایمنی و سلامت شغلی آمریکا - معیار جهانی).

• مقررات ایمنی وزارت کار ایران (آیین‌نامه حفاظت فنی).

• استاندارد NFPA (برای ایمنی در برابر حریق).

5. روش‌های کاهش حوادث در پیمانکاری

• پیش‌بینی خطرات قبل از شروع کار (تکنیک HIRA - Hazard Identification and Risk Assessment).

• اجرای سیستم Permit to Work (PTW) برای کارهای پرخطر (مثل جوشکاری در ارتفاع).

• استفاده از فناوری (مانند دوربین‌های نظارتی، سنسورهای تشخیص گاز).

• تشویق کارگران به گزارش شرایط ناایمن (سیستم گزارش‌دهی بدون تنبیه).

6. جریمه‌های عدم رعایت ایمنی در ایران

• طبق ماده ۹۶ قانون کار: توقف موقت پروژه تا رفع نقص.

• جریمه نقدی برای پیمانکار متخلف (مطابق دستورالعمل‌های وزارت کار).

• مسئولیت کیفری در صورت بروز حوادث مرگبار.

7. منابع آموزشی پیشنهادی

• کتاب "اصول ایمنی در کارگاه‌های ساختمانی" (انتشارات سازمان مدیریت برنامه).

• دوره‌های مؤسسه ایمنی و بهداشت کار ایران (IBCO).

• استانداردهای شرکت ملی نفت ایران (HSE-MS).