تخت جمشید یا پرسپولیس، یکی از باشکوه‌ترین بناهای باستانی جهان و پایتخت تشریفاتی شاهنشاهی هخامنشیان بوده است. این مجموعه در حدود ۲۵۰۰ سال پیش ساخته شد و نشان‌دهنده قدرت، نظم، هنر و مهندسی پیشرفته ایران باستان است.

تاریخچه و سازندگان تخت جمشید:
    •    شروع ساخت: در حدود سال ۵۱۸ پیش از میلاد، به دستور داریوش بزرگ (داریوش اول)، شاه هخامنشی.
    •    ادامه و توسعه: توسط پسرش خشایارشا و نوه‌اش اردشیر اول گسترش یافت.
    •    نام باستانی: پارسه، ولی در متون یونانی به آن پرسپولیس (شهر پارسیان) می‌گفتند.

⸻

اهداف ساخت:

تخت جمشید پایتخت سیاسی و نظامی نبود؛ بلکه مرکز آیینی و تشریفاتی شاهنشاهی بود. به‌ویژه برای جشن‌های نوروز که نمایندگان اقوام و ملت‌های تحت فرمان هخامنشیان، با هدایا به دربار می‌آمدند.

⸻

طراحی و معماری:
    •    معماران اصلی: نام دقیق طراحان اصلی مشخص نیست، اما کتیبه‌ها از نظارت مستقیم شاهان و مهندسان زبده ایرانی، و همچنین استفاده از استادکاران از ملل مختلف (بابلی، ایلامی، مصری، لیدیایی و…) حکایت دارند.
    •    داریوش در کتیبه‌ای می‌گوید:
«این قلعه را من ساختم. چوب آن از لبنان، سنگ آن از سارد، هنرمندان از مصر، ماد، بابل و ایلام آمدند…»

⸻

ویژگی‌های برجسته مهندسی و هنری:
    1.    تراس عظیم سنگی: بیش از ۱۲۵٬۰۰۰ مترمربع وسعت، با دیواره‌هایی به ارتفاع ۱۵ متر.
    2.    پلکان‌های دوطرفه باشکوه: مخصوص ورود نمایندگان ملل مختلف، با طراحی مهندسی‌شده برای شکوه و سادگی حرکت.
    3.    تالار آپادانا: با ۷۲ ستون عظیم، محل پذیرایی شاه از نمایندگان.
    4.    نقش برجسته‌ها: تصاویری دقیق از هیئت‌های نمایندگی، نماد وحدت اقوام مختلف تحت سلطه هخامنشی.
    5.    مصالح بومی و وارداتی: سنگ‌های صیقلی از اطراف فارس، چوب سدر از لبنان، طلا و سنگ‌های قیمتی از نقاط دیگر.

⸻

تخریب تخت جمشید:

در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، اسکندر مقدونی پس از فتح ایران، تخت جمشید را به آتش کشید. دلیل آن به‌طور دقیق مشخص نیست (انتقام آتش زدن آتن یا مستی و بی‌نظمی در جشن)، ولی این اقدام ضربه بزرگی به میراث فرهنگی ایران وارد کرد.

در ادامه، جزئیات فنی، معماری و مهندسی ساخت تخت جمشید (پارسَه) را با دقت بیشتری توضیح می‌دهم، تا بهتر روشن شود که این بنای شگفت‌انگیز چگونه ساخته شد و چه فناوری‌هایی در ۲۵۰۰ سال پیش برای آن به‌کار رفت.

⸻

 جزئیات ساخت و فناوری‌های به‌کاررفته در تخت جمشید:

1.  انتخاب مکان و آماده‌سازی بستر
    •    مکان: دامنه کوه رحمت در نزدیکی مرودشت (فارس کنونی) انتخاب شد؛ منطقه‌ای امن، مقدس، و مشرف به دشت.
    •    ساخت تراس (سکو): سطحی عظیم با وسعت حدود ۱۲۵٬۰۰۰ مترمربع با سنگ‌های بزرگ صاف شد و دیوارهای حائل ساخته شد.
    •    تثبیت زمین: خاک‌های سطحی را برداشتند و با سنگ‌چینی و ملات گل، پایه‌ای محکم و بدون نشست ساختند.

⸻

2.  حمل و نصب مصالح سنگی

الف) سنگ‌ها:
    •    سنگ‌های آهکی خاکستری روشن، به‌صورت بلوک‌های بزرگ، از کوه‌های اطراف استخراج شد.
    •    هر سنگ با وزنی چند تنی، با غلطک، کشش انسانی و حیوانی یا شاید با سیستم‌های قرقره‌ای و چوبی به محل آورده می‌شد.

ب) تراش و صیقل:
    •    تراش‌کاران، سنگ‌ها را با دقت میلی‌متری تراش می‌دادند؛ هیچ ملاتی بین بلوک‌ها نیست، بلکه سنگ‌ها چنان صاف و دقیق بریده شده‌اند که کاملاً روی هم چفت می‌شدند.
    •    صیقل‌دادن نهایی با ابزارهای فلزی مثل اسکنه، تیشه، و مواد ساینده انجام می‌شد.

⸻

3.  طراحی معماری با نظم هندسی بالا

ساختمان‌ها:
    •    تالار آپادانا: شاهکار معماری، با ۷۲ ستون به ارتفاع حدود ۲۰ متر. سقف با تیرهای چوبی سدر لبنان، و ستون‌ها با سرستون‌های گاو دو سر.
    •    کاخ تچر: کاخ خصوصی داریوش، با سنگ‌فرش صیقلی و کتیبه‌هایی به سه زبان.
    •    کاخ هدیش: مخصوص خشایارشا، در بالاترین بخش مجموعه.
    •    تالار شورا (سه‌دری): محل ملاقات‌های مهم دربار.

پلکان‌ها:
    •    شیب بسیار ملایم برای عبور آسان انسان و حیوان.
    •    نقش‌برجسته‌هایی با ظرافت بالا، حکاکی شده در سنگ‌های یکپارچه.

⸻

4.  نقش برجسته‌ها و هنر سنگ‌تراشی
    •    این نقش‌ها نمایندگان ۲۳ ملت تحت حکومت هخامنشی را نشان می‌دهند، در حال تقدیم هدایا.
    •    هر نقش با لباس و ظاهر خاص قوم خود طراحی شده؛ جزئیاتی مثل مدل ریش، چکمه، سلاح و ظروف هدیه با دقت بسیار بالا حک شده است.
    •    ابزار حکاکی شامل قلم، تیشه، مته‌های دستی، و چکش بوده‌اند.

⸻

5.  سازه‌های چوبی و فلزی
    •    چوب سقف‌ها: از جنگل‌های لبنان و هند وارد شده، با تراش‌های دقیق، قالب‌گیری و نصب شده‌اند.
    •    فلزات گران‌بها: در تزئینات، درها، قاب‌ها و ستون‌ها از طلا، نقره و برنز استفاده شده.

⸻

6.  مدیریت پروژه و نیروی انسانی
    •    داریوش در کتیبه‌ها از مدیریت چندملیتی و منظم پروژه سخن می‌گوید.
    •    هزاران کارگر، معمار، هنرمند، سنگ‌تراش، مترجم، حسابدار و آشپز از سرزمین‌های مختلف همکاری می‌کردند.
    •    کارگران حقوق می‌گرفتند، سهمیه خوراک، پوشاک و حتی زایمان زنان کارگر ثبت می‌شده (طبق الواح گلی کشف‌شده در تخت جمشید).

⸻

7.  الواح گلی خزانه‌داری و اداری
    •    بیش از ۳۰ هزار لوح گلی (به زبان ایلامی و فارسی باستان) در تخت جمشید کشف شده که نشان‌دهنده نظام دقیق اداری و حسابداری پروژه‌های ساخت‌وساز هستند.
    •    این الواح سندی بی‌نظیر از ساختار کار و مدیریت پروژه در تمدن ایران باستان‌اند.