ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا، که در غرب به نام Avicenna شهرت دارد، یکی از بزرگترین و تاثیرگذارترین دانشمندان، پزشکان و فلاسفه تاریخ ایران و جهان است. او را به حق پدر علم مدرن پزشکی می‌دانند و دوران فعالیت او به عنوان "دوران طلایی اسلام" شناخته می‌شود. ابن سینا در علوم مختلفی چون پزشکی، فلسفه، نجوم، ریاضیات، فیزیک، شیمی، جغرافیا، زمین‌شناسی، منطق، روان‌شناسی و شعر تبحر داشت و به همین دلیل او را "شیخ‌الرئیس" و "همه‌چیزدان" لقب داده‌اند.
زندگی‌نامه:
ابن سینا در سال ۳۵۹ هجری قمری (۹۸۰ میلادی) در روستای افشنه، نزدیک بخارا (در ازبکستان امروزی)، متولد شد. پدرش از کارمندان دولتی بود و نقش مهمی در آموزش و پرورش او ایفا کرد. محیط خانه آن‌ها که محل رفت و آمد اندیشمندان بود، به رشد علمی او کمک شایانی کرد.
* کودکی و نبوغ: ابن سینا از همان دوران کودکی هوش و استعدادی خارق‌العاده از خود نشان داد. او در ده سالگی قرآن را حفظ کرد و علوم ابتدایی، ادبیات، هندسه، ریاضیات و صرف و نحو عربی را فرا گرفت.
* جوانی و تسلط بر علوم: در سنین جوانی، ابن سینا به سرعت پله‌های علم و دانش را طی کرد. او منطق را از استاد ابوعبدالله ناتلی آموخت. در ۱۴ سالگی از آموزگار خود پیشی گرفت و تا ۱۶ سالگی چنان در علوم زمان خود تبحر یافت که او را "استاد" می‌خواندند. او حتی بدون استاد در علوم طبیعی و داروسازی به تبحر رسید.
* پزشکی و جوانی: در ۱۸ سالگی به عنوان پزشک نوح دوم سامانی (امیر رضی) مشغول به کار شد و بیماری شدید او را درمان کرد. در پاداش این کار، اجازه دسترسی به کتابخانه سلطنتی سامانی را یافت که به او کمک کرد تا دانش خود را در زمینه‌های مختلف گسترش دهد.
* سفرها و فعالیت‌های سیاسی: ابن سینا در طول زندگی خود سفرهای زیادی به شهرهای مختلف از جمله گرگان، جرجان، خراسان، قزوین و همدان داشت. او در برهه‌هایی از زندگی خود به دلیل نبوغ و دانشش، به مقام وزارت در دربار پادشاهان مختلف (مانند شمس‌الدوله در همدان) رسید، اما اغلب به دلیل علاقه به دانش و عدم تمایل به درگیر شدن در سیاست، از این مناصب کناره‌گیری می‌کرد.
* اواخر عمر و وفات: ۱۰ تا ۱۲ سال پایانی عمر ابن سینا در خدمت به ابوجعفر دشمنزیار (علاءالدوله) از فرمانروایان سلسله آل کاکویه گذشت. او به عنوان پزشک شخصی و مشاور علمی و ادبی این فرمانروا فعالیت می‌کرد. ابن سینا در حمله ارتش به همدان دچار بیماری شدید قولنج شد و سرانجام در سال ۴۲۸ هجری قمری (۱۰۳۷ میلادی) در همدان درگذشت. آرامگاه او نیز در شهر همدان قرار دارد.
کشفیات و اختراعات:
ابن سینا در زمینه‌های بسیار متنوعی از علوم مشارکت داشت و آثار و کشفیات مهمی از خود بر جای گذاشت. برخی از مهمترین آن‌ها عبارتند از:
در پزشکی:
* کتاب قانون فی الطب: این کتاب مهمترین اثر پزشکی ابن سینا و یکی از معروف‌ترین کتاب‌های تاریخ پزشکی است. "قانون" به مدت حدود ۷۰۰ سال در مراکز علمی و پزشکی اروپا تدریس می‌شد و یک مرجع کامل و جامع در زمینه طب سنتی به شمار می‌رفت. این کتاب شامل پنج بخش اصلی است:
* کليات طب نظری و عملی: شامل تعریف پزشکی، سلامت، بیماری، علل و نشانه‌ها.
* داروهای مفرد: توضیح خواص و کاربرد گیاهان دارویی و مواد معدنی.
* بیماری‌های اعضاء خاص: بررسی بیماری‌های هر عضو بدن به صورت جداگانه (مثلاً بیماری‌های سر، چشم، گوش، حلق و بینی).
* بیماری‌های عمومی بدن: مانند تب‌ها، تورم‌ها، زخم‌ها و شکستگی‌ها.
* ترکیبات دارویی: نحوه ساخت و استفاده از داروهای ترکیبی.
* تشخیص بیماری‌ها: ابن سینا به اهمیت معاینه دقیق بیمار، بررسی نبض و ادرار در تشخیص بیماری‌ها تاکید داشت.
* جراحی: او در کتاب قانون به روش‌های جراحی مختلف، از جمله جراحی چشم و جراحی‌های داخلی، اشاره کرده است.
* داروسازی: ابن سینا در زمینه داروسازی نیز دارای دانش گسترده‌ای بود و داروهای زیادی را معرفی و خواص آن‌ها را شرح داده است. او روش‌های تقطیر برای به دست آوردن برخی مواد دارویی را نیز می‌شناخت.
* مراقبت از بیماران: او به اهمیت مراقبت‌های پرستاری، تغذیه مناسب بیماران و تاثیر روان بر سلامت جسم تاکید داشت.
* رساله‌های پزشکی دیگر:
* "الادویة القلبیه" (داروهای قلبی)
* "دفع المضار الکلیه عن الابدان الانسانیه" (دفع زیان‌های کلی از بدن انسان)
* "رسالة فی مختصر النبض" (رساله‌ای کوتاه درباره نبض)
* "تشریح الاعضا" (تشریح اعضاء)
* "الفصد" (رگ‌زنی)
* "الاغذیه والادویه" (غذاها و داروها)در فلسفه:
* کتاب شفا: این دانشنامه عظیم فلسفی و علمی در چهار بخش اصلی (منطق، طبیعیات، ریاضیات و الهیات) تدوین شده است. این کتاب نشان‌دهنده جامعیت اندیشه‌های ابن سینا در فلسفه ارسطویی و ترکیب آن با معارف اسلامی و خلاقیت‌های خود اوست.
* دانشنامه علائی: این کتاب نیز یک دانشنامه فلسفی به زبان فارسی است که شامل مباحث منطق، الهیات، طبیعیات و ریاضیات می‌شود.
* اشارات و تنبیهات: این اثر مهم دیگر در فلسفه، بیشتر به مباحث منطق و الهیات می‌پردازد.
* فلسفه مشاء: ابن سینا یکی از برجسته‌ترین نمایندگان حکمت مشاء در جهان اسلام است. او با الهام از ارسطو و افلوطین، نظام فلسفی خود را بنا نهاد که تاثیر عمیقی بر فیلسوفان پس از خود گذاشت.
* بحث وجود: ابن سینا به تفکیک بین "ماهیت" و "وجود" پرداخت و مفهوم "واجب الوجود" (خداوند) را به تفصیل تشریح کرد. او معتقد بود که وجود خداوند از ذات اوست و هستی سایر موجودات از او نشأت می‌گیرد.
* علم حضوری و حصولی: او در زمینه نظریه معرفت، به مباحث علم حضوری (دانش مستقیم و بدون واسطه) و علم حصولی (دانش از طریق مفاهیم و صور ذهنی) پرداخت و خودآگاهی را به عنوان مبنایی برای اثبات نفس مطرح کرد.
در علوم طبیعی و ریاضیات:
* فیزیک: برخی معتقدند ابن سینا پیش از نیوتن به برخی از قوانین فیزیک (مانند قوانین حرکت) پی برده بود. او در زمینه سرعت، نیرو و حرکت، بررسی‌های قابل توجهی انجام داد.
* نجوم: ابن سینا در نجوم نیز فعالیت داشت و به ابزارهای رصدی و مشاهده اجرام آسمانی علاقه‌مند بود. "رسالة فی الآلة الرصدیه" یکی از آثار او در این زمینه است.
* ریاضیات: او در زمینه هندسه (از جمله اقلیدس) و ریاضیات کاربردی تبحر داشت.
* زمین‌شناسی: ابن سینا در زمینه شکل‌گیری کوه‌ها و پدیده‌های زمین‌شناسی نیز نظریاتی داشت.
* شیمی: او به تقطیر بخار برای جداسازی مواد اشاره کرده است.
در سایر علوم:
* موسیقی: ابن سینا در آثار فلسفی خود به مباحث موسیقی نیز پرداخته است. کتاب "جوامع علم الموسیقی" بخشی از کتاب شفای اوست.
* ادبیات و شعر: ابن سینا به زبان‌های فارسی و عربی شعر می‌سرود و برخی از اشعار او حاوی مضامین فلسفی و عرفانی هستند.
* روان‌شناسی: او در مورد نفس، قوای آن و ارتباط جسم و روح نیز نظریات مهمی داشت.
میراث ابن سینا:
ابن سینا با تألیف حدود ۴۵۰ کتاب و مقاله (که ۲۴۰ مورد از آن‌ها باقی مانده‌اند)، میراث عظیمی از دانش را برای آیندگان به یادگار گذاشت. آثار او نه تنها در جهان اسلام، بلکه در اروپا نیز تاثیرات عمیقی گذاشت و تا قرن‌ها به عنوان منابع اصلی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی مورد استفاده قرار می‌گرفت. روز اول شهریور (زادروز ابن سینا) در ایران به عنوان "روز پزشک" نام‌گذاری شده است، که نشان‌دهنده جایگاه رفیع او در تاریخ پزشکی است.
