آیین‌نامه‌ها و استانداردهای اصلی تست جوش (آزمایش جوش)
تست جوش برای اطمینان از کیفیت، ایمنی و انطباق با استانداردهای فنی انجام می‌شود. مهم‌ترین استانداردهای جهانی و ملی شامل موارد زیر هستند:

۱. استانداردهای بین‌المللی

• AWS D1.1/D1.1M: (انجمن جوشکاری آمریکا)

  • استاندارد جامع برای جوشکاری سازه‌های فولادی.

  • شامل روش‌های تست: بازرسی چشمی (VT)، تست ذرات مغناطیسی (MT)، تست مایع نافذ (PT)، تست فراصوت (UT)، تست پرتونگاری (RT).

• ASME Section IX (کد دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار آمریکا)

  • الزامات کیفی برای جوشکاری در مخازن تحت فشار و سیستم‌های لوله‌کشی.

• ISO 5817 (سازمان بین‌المللی استاندارد)

  • سطح کیفی نقاط جوش بر اساس نوع بارگذاری (مهم، معمولی، کم‌اهمیت).

• ISO 9606 (تایید صلاحیت جوشکاران).

۲. استانداردهای ایران

• استاندارد ملی ایران ISIRI 2984 (بر پایه AWS D1.1)

  • الزامات جوشکاری سازه‌های فولادی.

• استاندارد ISIRI 12192 (تست غیرمخرب جوش‌ها)

  • روش‌های آزمون غیرمخرب (NDT) مانند UT، RT، MT، PT.

• استاندارد ISIRI 13621 (صلاحیت جوشکاران).

۳. انواع تست‌های جوش

• تست‌های غیرمخرب (NDT):

  • بازرسی چشمی (VT): شناسایی ترک‌ها، تخلخل و نقاظ ظاهری.

  • تست پرتونگاری (RT): عکسبرداری با اشعه ایکس/گاما برای شناسایی عیوب داخلی.

  • تست فراصوت (UT): تشخیص عیوب زیرسطحی با امواج اولتراسونیک.

  • تست ذرات مغناطیسی (MT): برای جوش‌های آهنی، شناسایی ترک‌های سطحی.

  • تست مایع نافذ (PT): شناسایی ترک‌های ظریف سطحی در مواد غیرمغناطیسی.

• تست‌های مخرب (DT):

  • تست کشش (Tensile): ارزیابی استحکام جوش.

  • تست خمش (Bend): بررسی انعطاف‌پذیری و یکنواختی جوش.

  • تست ضربه (Charpy): سنجش مقاومت در برابر شکست ترد.

  • تست سختی‌سنجی (Hardness): کنترل سختی منطقه جوش.

۴. مراحل صدور "نامه تست جوش"

۱. تعیین استاندارد: مطابق پروژه (مثلاً ASME یا AWS).
۲. اجرای آزمون‌ها: توسط آزمایشگاه‌های معتبر (طبق NDT یا DT).
۳. تفسیر نتایج: تطبیق با حدود پذیرش استاندارد.
۴. گزارش‌نویسی: ثبت جزئیات روش‌ها، نتایج و انطباق.
۵. صدور گواهی: تأیید کیفیت جوش توسط بازرس سطح ۳ یا مهندس ذیصلاح.

۵. کاربردها

• پروژه‌های نفتی، پتروشیمی و نیروگاهی.

• ساخت مخازن تحت فشار، پل‌ها و سازه‌های فولادی.

• بازرسی دوره‌ای تأسیسات صنعتی.

برای انجام تست جوش، آزمایشگاه‌های معتمد سازمان ملی استاندارد یا شرکت‌های دارای ناظر سطح ۳ NDT صلاحیت صدور گزارش را دارند. نوع آزمون‌ها بسته به نوع اتصال، ماده اولیه و شرایط کاری تعیین می‌شود.

برای توضیح استانداردهای ایران در حوزه تست جوش و کنترل کیفیت اتصالات جوشی، مهم‌ترین اسناد فنی مورد استفاده در صنایع کشور مطابق با الزامات سازمان ملی استاندارد ایران (ISIRI) به شرح زیر هستند:

 ۱. استاندارد ISIRI 2984: جوشکاری سازه‌های فولادی

• مبنای تدوین: مبتنی بر AWS D1.1 با تطبیق با شرایط آب‌وهوایی و فنی ایران.

• موارد پوشش:

  • طراحی اتصالات جوشی.

  • الزامات آماده‌سازی سطحی (پخ‌زنی، تمیزکاری).

  • روش‌های جوشکاری (SMAW، GMAW، FCAW، SAW).

  • حدود پذیرش عیوب جوش (ترک، تخلخل، بریدگی لبه).

  • تست‌های غیرمخرب (NDT) و مخرب (DT).

• بخش‌های کلیدی:

  • فصل ۶: بازرسی چشمی (VT).

  • فصل ۷: آزمون‌های مخرب (خمش، کشش، ضربه).

  • فصل ۸: آزمون‌های غیرمخرب (RT، UT، MT، PT).

 ۲. استاندارد ISIRI 12192: آزمون‌های غیرمخرب جوش‌ها (NDT)

• پوشش روش‌های اصلی NDT:

  • ذرات مغناطیسی (MT): استاندارد ISIRI 12192-1 (برای مواد فرومغناطیس).

  • مایع نافذ (PT): استاندارد ISIRI 12192-2 (برای مواد غیرمغناطیس).

  • فراصوت (UT): استاندارد ISIRI 12192-3 (روش‌های کالیبراسیون و ارزیابی عیوب).

  • پرتونگاری (RT): استاندارد ISIRI 12192-4 (تکنیک‌های عکسبرداری و تفسیر عیوب).

• حداکثر اندازه مجاز عیوب بر اساس نوع سازه (مخزن تحت فشار، پل، لوله‌کشی).

 ۳. استاندارد ISIRI 13621: تایید صلاحیت جوشکاران

• سرفصل‌ها:

  • آزمون‌های عملی جوشکاری در موقعیت‌های مختلف (تخت، عمودی، سقفی).

  • آزمون‌های نظری (اصول جوشکاری، ایمنی، خواندن نقشه).

  • اعتبار گواهینامه: ۲ سال (تمدید با آزمون مجدد).

  • دسته‌بندی مواد: فولادهای کربنی، ضدزنگ، آلومینیوم.

 ۴. استاندارد ISIRI 11241: جوشکاری لوله‌ها و اتصالات در صنایع نفت و گاز

• مورد استفاده: خطوط لوله انتقال سیالات (نفت، گاز، آب).

• مهم‌ترین بخش‌ها:

  • الزامات جوشکاری "روتینر" (Root Pass).

  • تست‌های اجباری: UT 100% + RT 10% برای لوله‌های اصلی.

  • روش‌های تعمیر جوش‌های معیوب.

 ۵. استاندارد ISIRI 7437: آزمون‌های مخرب جوش

• انواع آزمون‌ها:

  • کشش (Tensile): تعیین استحکام تسلیم و کششی فلز جوش.

  • خمش (Bend): آزمون خمش جانبی (Side Bend) و سطحی (Face Bend).

  • ماکروتست (Macro Test): بررسی ساختار ریز منطقه جوش (HAZ).

  • سختی‌سنجی (Hardness): مطابق ISIRI 6508 (سختی ویکرز/برینل).

 ۶. استاندارد ISIRI 7731: جوشکاری پل‌های فولادی

• ویژگی‌ها:

  • الزامات ویژه برای جوش‌های اتصالات بحرانی (مثل اتصالات تیر به ستون).

  • تست‌های اجباری: UT + MT برای جوش‌های با ضخامت ≥۱۰ mm.

  • ممنوعیت استفاده از جوش نقطه‌ای در قطعات اصلی.

 ۷. استاندارد ISIRI 3084: جوشکاری مخازن تحت فشار

• مبنای تدوین: همسو با ASME Section VIII.

• پارامترهای کلیدی:

  • پیش‌گرمایش (Preheating) و گرمایش پس‌از جوش (PWHT).

  • الزامات تست هیدرواستاتیک (Hydrostatic Test).

  • بازرسی ۱۰۰% جوش‌های طولی و محیطی با RT یا UT.

 نهادهای نظارتی و صدور گواهی در ایران:

۱. سازمان ملی استاندارد (ISIRI): تأیید آزمایشگاه‌های تست جوش.
۲. شرکت‌های بازرسی معتمد (مثل "لوگ" یا "ایزوایران"): انجام آزمون‌ها و صدور گزارش.
۳. ناظران سطح ۳ NDT: تأیید صلاحیت بازرسان جوش (طبق ISIRI 13970).

 جمع‌بندی کاربردی:

• برای پروژه‌های ساختمانی: ISIRI 2984 + ISIRI 13621 (صلاحیت جوشکار).

• برای صنایع نفت و گاز: ISIRI 11241 + ISIRI 3084.

• برای بازرسی دوره‌ی: ISIRI 12192 (NDT) + ISIRI 7437 (DT).